حقوق مادی و معنوی آثار ادبی و هنری

منابع حقوق مالکیت ادبی و هنری

*منابع داخلی:
1- قانون حمایت از حقوق مولفان، مصنفان و هنرمندان مصوب 1348 است که در حمایت از حقوق پدیدآورندگان آثار ادبی و هنری می باشد و مورد استناد قانونگذار است. در این قانون حمایت از آثار مشروط به ثبت آن نیست و می توان طبق ماد 21 این قانون اثر را به ثبت رساند.
2- قانون ترجمه و تکثیر کتب و نشریات و آثار صوتی مصوب سال 1352 که به حمایت از آثار ترجمه شده و تولیدکنندگان آوانگاشتها یا آثار موسیقایی مربوط می شود. طبق این قانون حمایت قانونی از یک اثر منوط به رعایت تشریفات خاصی است که در ماده 4 آن درنظر گرفته  و تحت عنوان «به نشان کپی رایت» از آن یاد شد است.
3- قانون حمایت از حقوق پدیدآورندگان نرم افزارهای رایانه ای سال 1379 که نرم افزارها به صورت مستقل مورد حمایت قانونگذار قرار گرفته است. ماده 8 این قانون مقرر داشته که «ثبت نرم افزارهای موضوع ماده یک و دو این قانون پس از صدور تاییدیه فنی توسط شورای عالی انفورماتیک حسب مورد توسط وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی یا مراجع ثبت شرکتها صورت می گیرد» و در ماده 9 این قانون دعوای نقض حقوق مورد حمایت این قانون در صورتی در مراجع قضایی مسموع است که تاییدیه فنی آن صادر شده باشد.
4- قانون تجارت الکترونیکی سال 1382 که از حقوق مالکیت فکری در ابعاد مبادلات الکترونیکی حمایت کرده است.

*منابع بین المللی: 
1- کنوانسیون برن 1886 اولین تلاش بین المللی برای نزدیکی نظامهای حمایتی حقوق مالکیت ادبی و هنری باید در نظر گرفت. در این کنوانسیون صراحتا اعلام شده است برای حمایت از آثار ادبی و هنری نیازی به انجام تشریفات نیست.
2- کنوانسیون ژنو  سال 1552 برای حمایت از آثار ادبی و هنری به خصوص در کشورهایی که مورد حمایت کمتری قرار می گیرند، به امضا رسید.
3- کنوانسیون رم 1961 اولین کنوانسیون در زمینه حقوق مجاور است که به حمایت از هنرمندان مجری اثر و تولیدکنندگان آوانگاشتها و سازمانهای پخش رادیویی بین کشورها به امضا رسید.
4- موافقت نامه سازمان تجارت جهانی راجع به جنبه های تجاری حقوق مالکیت فکری مشهور به تریپس  برای حمایت از حقوق مالکیت ادبی و هنری به تصویب رسید.
 
حمایت های حقوقی :

حقوق معنوی مولف: این حق  با شخصیت پدیدآورنده گره خورده است و متفاوت از منافع مادی و اقتصادی است که برای پدیدآورنده به همراه دارد. حق افشای اثر، حق سرپرستی اثر، حق احترام به اثر و حق رجوع یا اصلاح اثر از اقسام حقوق معنوی به شمار می آید.

1- حق افشای اثر که در حقوق امریکا به آن حق انتشار اولیه  می گویند  اختیار مولف در ارائه یا عدم ارائه اثر به عموم است. به عبارتی دیگر حقی انحصاری است که شرایط و نحوه انتشار یا عدم انتشار هر اثری متعلق به پدیدآورنده آن است. در قانون مالکیت فکری فرانسه و آلمان صراحتا بر حق افشای اثربرای پدیدآورنده تاکید کرده اند. در منابع قانونی نظام حقوقی ایران اشاره ای به حق افشای اثر نشده است و باید به عمومات سایر قوانین مراجعه کرد. در این خصوص اشاره به تبصره ماده 11 قانون اجرای احکام مدنی مفید به نظر میرسد. طبق این تبصره ، تصنیفات، تألیفات و ترجمه هایچاپ نشده، بدون رضایت مصنف یا در صورت فوت وی، توسط وراث او قابل توقیف نیستند. همانطور که واضح است قانونگذار صرفاً سه دسته از آثار فکری را ذکر کرده است و چون این آثار دارای ویژگی های خاصی نسبت به سایرآثار فکری و هنری نمی باشند می توان با تفسیر موسع آن را شامل سایر آثار هنری مانند آثار موسیقایی ثبت شده بر روی لوح فشرده، پارتیتور و سایر آثا در عرصه موسیقی دانست. بنابراین اگر عدم توقیف این آثار بدون رضایت را مرادف با حق افشای اثر بگیریم، این حق در نظام حقوقی ایران قابل حمایت است مشروط بر اینکه رویه قضایی تمثیلی بودن مصادیق فوق را بپذیرد.
2- حق سرپرستی اثر: حق پدیدآورنده نسبت به ذکر نام، عنوان و سمت خود در آثارش می باشد.  پدیدآورنده می تواند اثرش را با نام مستعار منتشر و یا از درج آن خودداری کند. بنابر این حق است که وی می تواند در خصوص  آثاری که بدون ذکر نام وی منتشر شده است، ادعای حق کند.
در ماده 3 قانون حمایت از حقوق مولفان، مصنفان مصوب1348: حق بهره برداری از نام به عنوان حقوق معنوی به رسمیت شناخته شده است. در قانون ترجمه و تکثیر کتب و نشریات و آثار صوتی مصوب سال 1352 نیز ذکر نام مترجم در همه موارد استفاده الزامی دانسته است. کنوانسیون برن  و موافقت نامه تریپس هم حق سرپرستی اثر را حمایت کرده است. 
3- حق احترام به اثر: پدیدآورنده نسبت به هرگونه تغییر، تحریف یا حذف اثر خود مخالفت کند. به عنوان مثال یک نمایسنامه نویس می تواند مانع از اجرای نمایش تحربق شده یا تغییر داده اثر خود شود که به این حق ، حق احترام به تمامیت اثر گفته می شود. در ماده 19 قانون حمایت از حقوق مولفان، مصنفان مصوب 1348 و ماده 6 مکرر کنوانسیون برن نیز این حق به رسمیت شناخته شده است.

نکته مهمی که در خصوص آثار موسیقائی بسیار مبتلابه می باشد، این است که اصولا یکی از وظایف تنظیم کننده آثارموسیقی که خود نیز به عنوان مؤلف شناخته میشود، عبارت است از آماده سازی آهنگ برای اجرا به گونه ای که وی می تواند در این زمینه با ابتکار خود و با استفاده از فناوری های صوتی به تغییر اثر موسیقایی بپردازد. همانطور که ذکر شد، تنظیم کننده هم بر ساختار هارمونیک و هم ملودی و ریتم آهنگ تأثیر می گذارد؛ هرچند وی اصولا تغییرات عمده ای را که منجر به قلب اثر شود، ایجاد نمی کند ولی با این حال تغییراتی را در اثر اولیه ایجاد می کند. این مساله در امر موسیقی طبیعی است و سایر پدیدآورندگان نظیر آهنگساز و ترانه سرا نیز در رابطه با این مسئولیت تنظیم کننده آشنایی کامل دارند. بنابراین در آثار موسیقایی می توان قائل به وجود اماره ای به نفع تنظیم کننده شد که در صورت تغییر اثر، عمل وی نقض حق احترام به اثر محسوب نمی گردد و سایر پدیدآورندگان نیز با علم به این مساله وارد کار شده اند. بنابراین اگر آهنگسازی ادعا کند که اثر وی دچار تغییراتی شده است بار اثبات بی اطلاعی از مفاد قرارداد آنها بر دوش وی خواهد بود. لذا تنظیم قراردادهای ایشان بسیار اهمیت داشته و به عنوان وکیل متخصص در این زمینه همراه شما خواهم بود.
4- حق عدول یا اصلاح : که مربوط به مرحله بعد از نشر اثر می باشد و خاستگاه این حق از کشور فرانسه می باشد و درصورتی قابل تحقق می باشد که خالق اثر بعد از انتشار اثر خود اندیشه و اعتقاداتش تغییر کند و یا تفکرات وی مورد تحریف قرار گیرد. در این صورت وی می تواند اثر خود را پس بگیرد  یا اصلاحاتی در این راستا انجام دهد. این حق، حق رجوع نیز نامیده می شود و بر اساس آن پدیدآورنده می تواند پس از انتقال حق بهره برداری مادی از اثر و حتی پس از انتشار آن را پس گرفته و مانع انتشار مجدد آن شود. قوانین و مقررات ایران در این زمینه مسکوت است وباید به عمومات سایر قوانین من جمله قانون مدنی اشاره کرد. ماده 219 قانونی مدنی ناظر به لزوم قرادادهاست. چنین حقی در خصوص قالب مادی که توسط پدیدآورنده به دیگری فروخته می شود وجود نخواهد داشت. در کنوانسیون های بین المللی نیز هیچ ماده ای به این موضوع اختصاص ندارد.

حقوق مادی مولف : حق نشر و تکثیر و حق نمایش از حقوق مادی پدیدآورندگان محسوب می شود. این حق قابل انتقال به صورت ارادی و قهری بوده و مانند هر حق مالی دیگر قابل توقیف می باشد. 
انتقال این حق در قالب انعقاد قرارداد و برای مدت حمایت مقرر در قانون و به صورت انحصاری یا غیر انحصاری و یه به صورت معوض یا رایگان صورت می گیردکه برای انعقاد این نوع قراردادها و تامین منافع شما می توانید با دفتر حقوقی تماس برقرار کنید. 

1- حق نشر و تکثیر: ماده 3 قانون حمایت از حقوق مولفان، مصنفان مصوب 1348: حقوق پدیدآورنده را شامل حق انحصاری نشر، پخش، عرضه و اجرای اثر می داند. تکثیر می تواند به انحاء مختلف مثل تایپ، کپی و یا ثبت و ضیط اثر بر روی  لوح فشرده یا قالب های دیجیتالی صورت گیرد. ماده 1 قانون ترجمه و تکثیر کتب و نشریات و آثار صوتی 1352 نیز حق تکثیر اثر ترجمه را به صورت چاپ مجدد جایز می داند و در ماده 2 این قانون تکثیر کتب و نشریات به همان شکل چاپ شده بدون اجازه صاحب حق ممنوع است  و در ماده 3 همین قانون ضبط و تکثیر آثار صوتی منوط به اجازه صاحبان حق است.
در حمایت از پدیدآورندگان آثار موسیقایی که شامل ترانه سرا، سراینده متون آوازی، آهنگساز و تنظیم کننده می باشند باید این نکته را افزود که وقتی آلبوم موسیقی تحت عنوان اثری جمعی منتشر می گردد، بدیهی است که شعری که سراینده متون آوازی سروده است قابل بهره برداری مستقل توسط وی باشد.
2- حق نمایش : به معنای ارائه اثر به عموم است. به عنوان مثال وقتی گروهی موسیقی به اجرای یک کنسرت می پردازد، این مساله مشمول حق اجرای آن ها  می گردد. یک از مصادیق اجری عمومی در زمینه موسیقی می تواند اجرای آثار موسیقائی در ایستگاههای رادیویی، کنسرتها و رستوران ها باشد. در ماده 3 قانون حمایت از حقوق مولفان، مصنفان مصوب 1348، حق عرضه و اجرای اثر در قالب نمایش اثر به رسمیت شناخته شده است. در مورد حق اجرا در آثار موسیقی باید این نکته را مدنظر قرار داد که تمامی اجرا کنندگان اعم از نوازندگان، خوانندگان و ...  برای اجرای هر اثری که توسط دیگری پدید آمده است باید از مولف یا مولفان کسب اجازه کند. این حق اجرا نه تنها شامل اجراهای زنده مثل کنسرتها می شود بلکه شامل اجرای آثار ضبط شده هم می گردد.

حقوق معنوی هنرمندان مجری اثر:

1- یکی از این حقوق حق سرپرستی اثر می باشد. وقتی یک اثر موسیقایی به طور فردی یا با همکاری اجراکنندگانی نظیر نازنده یا خواننده اجرا می شود این حق طبیعی اجراکنندگان است که انتظار داشته باشند نام آن ها در اثر ذکر شود.
 

وقتی اثری از رادیو یا تلویزیون پخش می شود یا کپی های ضبط شده به عموم ارائه می شود این حق محقق می شود و باید نام اجراکنندگان قید شود.

2- حق احترام به اجرا: اجراکننده حق جلوگیری یا اعتراض به هرگونه دخل و تصرف، تحریف یا دیگر تغییرات را در اجرای خود دارد. به عنوان مثال زمانی که اثر موسیقی اجرا می شود یا از رادیو و تلویزیون پخش می شود یا در قالب های اینترنتی منتشر می شود در صورتی که اثر تحریف شده باشد و یا به هر شکلی در آن تغییر ایجاد شود و  اجراکنندگان این مساله را تجویز نکرده باشند و نسبت به آن رضایت نداشته باشند می توانند از این مساله جلوگیری به عمل آورند.
3- حق عدول یا حق رجوع از جمله تفاوت های حق مولف و حق مجاور است . هنرمند مجری اثر حق عدول بیا رجوع و اصلاح اثر خود را ندارد. به عنوان مثال نوازنده ای پس از نشر اثر به این نتیجه می رسد که کیفیت اجرای وی یا صداگذاری بر روی ساز به گونه مناسبی نیست در چنین صورتی وی حق ندارد در خواست اصلاح اثر خود را داشته باشد مگر اینکه به نحو دیگری در قرارداد یا یه صورت شفاهی توافق شده باشد. این مساله در آثار موسیقی جمعی حقوق مالی بهره بردار را تهدید می کند و باعث تاخیر در عرضه محصول به بازار و جلوگیری از سودآوری باشد.

حقوق مادی هنرمندان مجری اثر:
1- حق ثبت اجرا: بند ب ماده 7 کنوانسیون رم به ممنوعیت ثبت اجراها بدون رضایت اجراکنندگان اشاره دارد. در مورد اجراکنندگان آثار موسیقی خوانندگان، نوازندگان ، تهیه کننده و رهبر ارکستر اجراکننده محسوب می شوند و آثار خود را که در کنسرت ها یا در استودیو اجرا می کنند را می توانند ثبت کنند. بداهه نوازی که در یک اجرا صورت می گیرد ممکن است در قالب نت ثبت نشده باشد و به صورت خودجوش در حین اجرا ایجاد شود. در بسیاری از موسیقی های سبک جاز این بداهه نوازی ها وجود دارد که مشمول کپی رایت قرار نمی گیرد.

2- حق تکثیر اجراها: بند ج ماده 7 کنوانسیون رم حق تکثیر اولین ثبت را مخصوص اجراکنندگان و با رضایت آن ها مجاز می داند. البته تکثیر باید صرفا به صورتی باشد که مفاد رضایت آنها تامین شود و خارج از آن ها نباشد. اگر فردی آهنگی را از یک خواننده معروف ضبط کند و در خانه برای دوستان پخش کند مشمول نقض حق تکثیر نمی گردد.
لازم به ذکر است که مجریان اثر موسیقی حق دارند به تکثیر اجراهای خود بپردازند و دیگران را از این کار منع کنند و یا این حق را به دیگران منتقل کنند. پس وقتی کنسرتی اجرا می شود و توسط دوربین ضبط می گردد هیچ فرد یا موسسه ای حق ندارد بدون رضایت اجراکنندگان به تکثیر اثر و عرضه آن به بازار بپردازند.
قانون ترجمه و تکثیر کتب و نشریات و آثار صوتی 1352در ماده 3 به موضوع تکثیر می پردازد و اعلام می کند: نسخه برداری یا ضبط یا تکثیر آثار صوتی که بر روی صفحه، نوار یا هر وسیله دیگر ضبط شده است بدون اجازه صاحبان حق یا تولیدکنندگان انحصاری یا قائم مقام قانونی آنها برای فروش ممنوع است. 

درنتیجه کلیه اطلاعات فوق الذکر قبل از هرتوافق یا قراردادی برای اطلاع بیشتر از حقوق و قوانین می توانید درخواست مشاوره کنید.